Voortgangsrapportage 2024

Eind 2021 is het project Voedselbos Maasland gestart. Jaarlijks wordt een voortgangsrapportage opgesteld. Deze rapportages worden positief ontvangen door vrijwilligers, sponsors, stakeholders en andere belangstellenden. We maakten daarom ook eind 2024 graag weer een voortgangsrapportage.

De uitgangssituatie.

Voedselbos Maasland wordt aangelegd op een drietal percelen waar rond 1990 bos is aangeplant.

Door de essentaksterfte, een landelijk voorkomende ziekte in de essen, zijn er flinke gaten gevallen in de beplanting. Die worden opgevuld met bomen en struiken die goed in een voedselbos passen.

Het voedselbos bestaat uit 3 naast elkaar liggende percelen die we, niet heel origineel maar wel begrijpelijk, aanduiden met bos 1, bos 2 en bos 3. Bos 1 langs het Doelpad, bos 3 het meest noordelijke perceel en bos 2 daar tussenin.

Voortvarende start van de uitvoering.

De eerste periode van aanleg in 2022 is achterstallig bosonderhoud uitgevoerd, is honderden uren gewerkt aan het verwijderen van woekerende bramen, zijn de eerste planten de grond in gegaan en is een flink deel van het noodzakelijke grondwerk, vooral graven van water, uitgevoerd. De fondswerving, communicatie en uitbreiding van het netwerk en het aantal vrijwilligers hebben veel aandacht gekregen.

In 2023 zijn opnieuw honderden uren besteed om ook de laatste grotere oppervlakten in het bos te schonen van bramen. De daarop volgende activiteit leverde minder schrammen en spierpijn op en meer zichtbaar resultaat, in de tweede plantronde zijn weer honderden voedselbos planten de grond in gegaan. Een brede variatie in soorten van walnoot en tamme kastanje tot hazelaar, sechuan peper, japanse gember en daslook.

Het was ook het jaar van een extreem lange periode in het voorjaar zonder een druppel regen. En hoewel een voedselbos in principe “voor zich zelf moet zorgen” hebben we toen toch flink wat tijd besteed om de jonge aanplant water te geven.

Eind 2023 waren bos 1 en bos 2 grotendeels ingericht en aangeplant.

Activiteiten in 2024

Het jaar 2024 hebben we vooral gebruikt om bos 3 verder in te richten en een flinke hoeveelheid beplanting aan te brengen. En, niet zichtbaar in het gebied, er is veel tijd besteed om de  bouwvergunning voor het paviljoen in het voedselbos te krijgen.

Eind februari / begin maart zijn er bijna 1.000 planten de grond in gegaan in bos 3.

In tegenstelling tot de “organische” vormgeving in bos 1 en 2,  waarbij de lege plekken bepaalden waar paden kwamen en nieuwe beplanting werd aangebracht, is in bos 3 gekozen voor een rationeel ontwerp met rechte lijnen. Dat was mogelijk omdat in bos 3 slechts een zeer beperkt aantal oudere bomen stond. Dat leidde tot een ontwerp met beplanting in lange rechte rijen waarbij meer nadruk ligt op toegankelijkheid en oogsten. Het aardige daarvan is dat in het voedselbos nu twee sterk verschillen modellen zijn toegepast. Niet alleen ruimtelijk maar ook functioneel is het interessant om te zien hoe de ontwikkeling van de vegetatie in beide modellen verder gaat.

Een rationeel ontwerp betekent overigens niet dat het een saai ontwerp is geworden. Bij het graven van waterpartijen en sloten en de aanlag van paden is de kavelrichting aangehouden. De beplanting is op rijen geplant die volledig oost – west lopen. De theorie daarachter is dat de planten dan het meest profiteren van de zon. Doordat de richting van de rijen beplanting net wat gedraaid is ten opzichte van de richting van de sloten en paden is een interessant ruimtelijke beeld ontstaan. De grond die vrij kwam uit de waterpartijen en sloten is verwerkt in verhoogde banen die dezelfde oost – west richting hebben als de beplanting. Dat geeft variatie in drooglegging en dus mogelijkheden voor bomen en struiken die van natte voeten houden naast soorten die graag wat hoger en droger staan. Tenslotte is gekozen voor veel verschillende soorten bomen en struiken in een rij. Kortom, een rationeel ontwerp met heel veel variatie.

Het was wel een hele uitdaging om alle bomen en struiken precies op de juiste plaats in de rij te planten, maar het lijkt er op dat dit goed gelukt is.

Leuk detail is dat de windhaag, die aan de “koude” oostkant van het perceel is geplant, voor een groot deel bestaat uit elzen die zijn opgekomen na het graafwerk op het perceel. Waarschijnlijk uit zaden die al vanaf de ontginning van het gebied, die rond 1200 plaats vond, in de grond zaten.

Voorjaar 2024 is de bouwvergunning voor het paviljoen aangevraagd. We hadden verwacht dat het technisch eenvoudige ontwerp inclusief constructieve rapporten snel een vergunning op zou leveren zodat we zomer / najaar 2024 konden bouwen. Dat liep helaas niet zoals verwacht: na veel overleg en aanvullende vragen kwam de vergunning kort voor kerstmis binnen.

Toch is er ook in 2024 weer wat nieuws gebouwd. In bos 3 is een aantal vlonders aangelegd zodat alle delen van het gebied nu toegankelijk zijn, ook voor het benodigde onderhoud met zwaarder materieel.

En uiteraard is er het nodige reguliere onderhoudswerk uitgevoerd zoals maaien van paden en natuurvriendelijke oevers (in eigen beheer) en het schonen van de sloten, soms handmatig maar grotendeels machinaal.

De ontwikkeling van het voedselbos en de natuur

Door alle aandacht voor de realisatie zouden we bijna vergeten om op te schrijven hoe het gaat met de ontwikkeling van het voedselbos en de natuur.

De bomen en struiken, die in bos 1 en bos 2 deels inmiddels twee jaar geleden zijn geplant, staan er goed op. Natuurlijk is er jonge aanplant dood gegaan, maar er staan ook bomen en struiken tussen die al een paar meter hoog zijn en voorzichtig vrucht beginnen te dragen. De aanplant uit begin 2024 heeft het redelijk goed gedaan. Het natte voorjaar van 2024 was voor de planten veel minder problematisch dan een heel droog voorjaar van 2023. Opvallend verschijnsel afgelopen voorjaar was het enorme aantal (naakt)slakken. Van sommige soorten zoals de moerbei en de uiensoepboom werden consequent  alle jonge bladeren opgegeten. Gelukkig stopte dat toen het wat droger weer werd en kon de beplanting zich herstellen.

Naast voedselbosbouw geven we ook veel aandacht aan de ontwikkeling van de natuur. De zone naast de woningbouwlocatie is vooral ingericht met waterpartijen en verlaagde terreinen waar natte natuur zich thuis voelt. Dat ontwikkelt goed. Behalve deze zone hebben alle sloten natuurvriendelijke oevers gekregen en beheren we het bos zo natuurlijk mogelijk.

Soorten die profiteren zijn planten zoals de lisdodde, watermunt, liesgras, zwanenbloem en gele lis. En dieren zoals de buizerd, de sperwer, eenden, fazanten en hazen, maar ook vlinders en libellen doen het goed. De bijenburcht wordt nog niet druk bezocht, maar dat komt wel als ook het aantal bloeiende planten toeneemt. Opmerkelijke waarnemingen het afgelopen jaar waren een ijsvogeltje, een broedgeval van de staartmees en een hermelijn die een tijdje een verblijfplaats vond in één van de hopen gemaaid gras die verspreid in het gebied liggen.  

Geplande werken 2025

Eind februari / begin maart volgt weer een flinke ronde van aanplant van bomen en struiken. Bos 1 en bos 2 wordt lokaal aangevuld waar bomen of struiken zijn doodgegaan of waar nog wat geschikte open plekken zijn. Bos 3, het noordelijke perceel, krijgt een forse tweede ronde van aanplant. Uiteraard gaan we in 2025 het paviljoen bouwen zodat we meer faciliteiten hebben voor de vrijwilligers en de bezoekers. En naast het reguliere beheer en onderhoud beginnen we heel bescheiden met het oogsten.

Netwerk en overleg

Het netwerk rond het Voedselbos Maasland is na de start van het project verder uitgebreid en het overleg met diverse partijen is geïntensiveerd. Er zijn ook goede contacten met diverse startende voedselbossen in andere gemeenten waar over en weer kennis en ervaring mee wordt gedeeld.

Er wordt samengewerkt met de bouwer van de naastgelegen woningbouw, de gemeente helpt met materialen zoals houtsnippers voor de paden en een ecoloog van Staatsbosbeheer adviseert over het natuurbeheer. Bureau Landscape Foodscape is nog steeds betrokken bij het opstellen van beplantingsplannen.

De groep actieve vrijwilligers / belangstellenden is het afgelopen jaar stabiel gebleven op ongeveer 30 personen. Via een app groep, mailberichten en incidenteel bijeenkomsten is deze groep betrokken bij het project en wordt gecommuniceerd over vrijwilligersactiviteiten.

De kennis en deskundigheid neemt ook toe, afgelopen jaar zijn bijvoorbeeld een aantal mensen aangehaakt die veel weten over wildplukken. Met de brede variatie aan terreintypen en vegetaties zijn er uiteraard genoeg “wilde” planten waarvan geplukt kan worden, maar dat vraagt wel om kennis.

Het voedselbos is ook het afgelopen jaar weer gebruikt om leerlingen van basisscholen les te geven over natuur en milieu. We hebben afspraken gemaakt met een professionele docente wildplukken / gebruik van wilde planten die een deel van haar lessen gaat geven in  het voedselbos en als “tegenprestatie” ook de vrijwilligers van het voedselbos een training wildplukken geeft.

Het betrekken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van gebruikstuinen voor mensen in de bijstand of vergelijkbare omstandigheden staat nog steeds op de agenda. De gemeente staat hier positief in en gezamenlijk proberen we dit vorm te geven. De belangstelling hiervoor en praktische invulling hiervan blijkt echter lastiger dan gedacht. 

Voorlichting en communicatie.

Het voedselbos heeft nog steeds veel publieke belangstelling. Ondanks dat één van de toegangen tijdelijk is afgesloten vanwege het woningbouwproject en een “rondje” voedselbos daardoor niet meer mogelijk is, weten veel mensen het voedselbos te vinden.

De aandacht in de lokale media was het afgelopen jaar wat minder, er waren namelijk niet veel opmerkelijke of nieuwswaardige activiteiten. Komende jaren met de bouw van het paviljoen en de toenemende oogst uit het bos zal de belangstelling van de media ongetwijfeld weer toenemen.

Overigens was er ook zeker “nieuwe” aandacht voor het project. Greenchoice, een van onze sponsors, heeft voedselbos Maasland gebruikt in een bedrijfsfilm over hun groene activiteiten en de provincie Zuid Holland heeft het voedselbos gebruikt als voorbeeldproject in een informatieve bijeenkomst over voedselbosbouw.

En uiteraard wordt de website van het voedselbos regelmatig aangevuld met nieuwe informatie. Op social media zijn we minder actief; het ontbreekt nog aan een vrijwilliger die hier goed in thuis is en er tijd aan wil besteden.

Financiën.

Het project heeft bijdragen dan wel toezegging van bijdragen ontvangen van de volgende partijen:

• Fonds 1818
• Fonds de Bonnen
• Gemeente Midden Delfland
• Nationaal fonds NME
• Natuur in de stad, Provincie Zuid Holland
• Oranjefonds / Voordebuurt fonds
• Cultuur fonds Zuid Holland
• Rotterdam de Boer op / Greenchoice
• Trees for all
• Projectontwikkelaar naastgelegen woningbouw
• Sport en Spel Maasland

In totaal is een bedrag van € 88.000 toegezegd, waarvan een bedrag van € 70.000 inmiddels is ontvangen. De uitgaven voor het project bedragen per 31 december 2024 afgerond € 52.000.

Het komende jaar moet blijken of de middelen toereikend zijn om de resterende beplantingen aan te brengen en ook het paviljoen te realiseren, of dat nog aanvullende middelen gewenst zijn.

Voor de langere termijn denken we na over een model om de jaarlijkse kosten van beheer en onderhoud te dekken. Die kosten zijn voorlopig geraamd op € 2.500 per jaar. Mogelijk komt dit bedrag uit de opbrengst van een (deel van) de oogst en wellicht kunnen we een aantal “vrienden van het voedselbos” vinden die jaarlijks een bijdrage geven. De komende jaren zitten we nog in de aanlegfase, en worden de middelen voor de aanleg gebruikt, dus er is nog tijd om een plan te maken voor de benodigde middelen in de beheerfase.

Dankwoord

Het is geen gemakzucht, maar ik gebruik grotendeels dezelfde woorden als in de eerdere voortgangsrapportage. Die passen nog bijzonder goed.

Voedselbos Maasland bestond bij de start van het project vooral uit ambities en plannen en heel veel uitdagingen. Inmiddels is een groot deel van het project uitgevoerd en liggen er concrete plannen voor de rest van de uitvoering.

Een flink deel van de uitdagingen ligt achter ons en we zijn goed op weg om de ambities waar te maken. Vrijwel alle randvoorwaarden zijn ingevuld om een mooi en (multi)functioneel voedselbos te realiseren en duurzaam in stand te houden. Een voedselbos dat groeit en dat door te groeien aan waarde wint: waarde voor de natuur, waarde voor het milieu, waarde voor de mensen.

Dat is mooi en dat kon en kan alleen maar dankzij Staatsbosbeheer die grond beschikbaar heeft gesteld en vervolgens dankzij de inzet en hulp van veel mensen en organisaties.

We zijn er nog niet, en iets wat blijft groeien is (gelukkig) nooit af, maar het is wel een goed moment om iedereen die heeft meegeholpen daarvoor te bedanken. Dank je wel!

Namens het bestuur van Stichting Voedselbos Maasland

Kees van der Vaart,

Voorzitter