Het plan

Voedselbos Maasland

Een voedselbos is een vorm van agroforestry gekenmerkt door onderhoudsarme, duurzame, plantaardige voedselproductie op basis van bosecosystemen, waarbij fruit- en notenbomen, struiken, vaste planten en klimmers geïntegreerd worden en waarvan de opbrengsten nuttig zijn voor de mens.

Wikipedia
Recent is de Stichting Voedselbos Maasland opgericht met als doel een voedselbos te realiseren in Maasland. De Stichting gaat met het voedselbos de volgende doelen realiseren.
Waarom, de doelstellingen

De aanleg van het voedselbos dient diverse samenhangende, maar wel uiteenlopende doelen.

Het voedselbos heeft een voorbeeldfunctie op het punt van verantwoorde, duurzame voedselproductie. Met het voedselbos en de producten die daar uit komen laten we zien dat er goede alternatieven zijn voor de traditionele productie van voedsel in de vorm van grootschalige monoculturen met alle daaraan verbonden problemen voor het milieu en de bodem. 

Het voedselbos vergroot de biodiversiteit en is vanwege de aanwezigheid van veel bloemen en vruchten gedurende een lange periode een belangrijk voedselbron voor bijen, insecten, vlinders en zangvogels. De aanleg van extra water met natuurvriendelijke oevers zorgt voor gradiënten van droog naar nat waar ook veel andere organismen van profiteren.

Het voedselbos biedt goede mogelijkheden voor praktische educatie en voorlichting aan de schooljeugd maar ook aan ouderen. Het voedselbos biedt mogelijkheden voor natuurgerichte activiteiten.

De toegankelijkheid en beleefbaarheid van het gebied wordt sterk verbeterd door de aanleg van paden door en langs het voedselbos. Door de padenstructuur ontstaat een doorgaande verbinding tussen twee bestaande wandelroutes / wandelgebieden. Het voedselbos wordt vrij toegankelijk.

Participatie is een belangrijke doelstelling. Bij de aanleg en het beheer van het voedselbos zijn inwoners van Maasland nauw betrokken en wordt er samengewerkt met de groene opleidingen van het Lentiz College.

Het voedselbos biedt zinvol (vrijwilligers)werk aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en binnen het voedselbos wordt (kleinschalig) ruimte gemaakt voor het telen van groenten en andere gewassen door mensen in de bijstand of in vergelijkbare omstandigheden.

De producten uit het voedselbos dragen bij aan de gezonde kringloop binnen Midden Delfland en worden benut in samenwerking met partners binnen Cittaslow.

Wat gaan we maken, wat gaan we doen
De locatie

Aan het einde van de Doelstraat in Maasland ligt een drietal door sloten gescheiden perceeltjes met een totale oppervlakte van circa 2 hectare. De percelen zijn in eigendom bij Staatsbosbeheer. De perceeltjes zijn in de jaren 90 als “dorpsbosje” ingeplant met overwegend essen, elzen en eiken en in de randen struikvormers zoals hazelaar en vlier.

De huidige situatie met veel open plekken in de beplanting

Alle percelen zijn flink geraakt door de essentaksterfte. Het afgelopen jaar heeft Staatsbosbeheer de zieke bomen omgezaagd. Op het noordelijke perceel is daardoor vrijwel geen opgaande beplanting over gebleven. Op de andere percelen zijn aanzienlijke open ruimten ontstaan met daar omheen bomen die te lang en te dun zijn en daardoor extra risico lopen op windschade. De randen van de twee zuidelijke percelen zijn wel redelijk goed ontwikkeld met overwegend eiken, elzen en hazelaar.

Door de aanleg van een voedselbos krijgen de bestaande, slecht ontwikkelde en door essentaksterfte geraakte bospercelen een kwaliteitsimpuls en de inrichting als voedselbos biedt veel perspectieven voor educatie en participatie door de inwoners van Maasland.

Het inrichtingsplan

Het plan voorziet in een aanvulling van de bestaande beplanting en op beperkte schaal geleidelijke vervanging van delen van de bestaande beplanting door soorten die passen binnen een voedselbos. Dat zullen overwegend soorten zijn uit onze omgeving, maar ook enkele kansrijke soorten uit vergelijkbare klimaatzones binnen en buiten Europa zullen een plek krijgen in voedselbos. Naar verwachting zullen 3.000 tot 4.000 nieuwe bomen en struiken geplant worden. Op het noordelijke perceel bieden de grote open ruimten goede mogelijkheden om met lage grondwallen een microklimaat te realiseren met meer luwte en iets hogere temperaturen op het zuiden. Dit maakt het mogelijk om soorten te gebruiken die het zonder deze voorzieningen waarschijnlijk net niet redden.

Schematische opbouw van een voedselbos

De benodigde grond voor de grondwallen wordt verkregen door plaatselijk sloten te verbreden en ook extra water te maken binnen de percelen.

De biodiversiteit

Door de aanleg van het voedselbos neemt het aantal soorten (inheemse) bomen, struiken en kruidachtige planten sterk toe. Doordat er veel bloeiende en vruchtdragende soorten gebruikt worden die over een lange periode in het jaar bloeien dan wel vruchten dragen is het voedselbos een uitstekende biotoop voor insecten, bijen, vlinders en vogels.

De aanleg van water, ruim 800 m2 waterpartij met veel oeverlengte en ruim 350 m sloten met natuurvriendelijke oevers, biedt ruimte voor soorten als vissen, kikkers, padden en hagedissen. De extra gradiënten van nat naar droog dragen in belangrijke mate bij aan de diversiteit van water – en oeverplanten.

Bij de soorten die profiteren van de aanleg van het voedselbos is een flink aantal zogenaamde icoonsoorten die de provincie Zuid Holland gebruikt als graadmeter voor de kwaliteit van de natuur. Dat zijn de argusvlinder, boomklever, dotterbloem, egel, glassnijder, huismus, meervleermuis, merel, rietorchis, steenuil en weidehommel.

Ontsluiting en beleefbaarheid.

Het voedselbos is vrijwel geheel openbaar toegankelijk.

De percelen die nu gescheiden zijn door sloten en nauwelijks toegankelijk zijn worden met eenvoudige paden en vlonders over de sloten  verbonden met elkaar zodat een rondgaande wandeling gemaakt kan worden. De paden in het voedselbos gaan aansluiten op de padenstructuur rond het sportpark en aan de andere kant, via de nieuwbouwlocatie die binnenkort wordt gerealiseerd, sluiten deze op de paden langs de Zuidgaag. De paden in het voedselbos vormen  een belangrijke schakel tussen de twee wandelroutes die nu nog ontbreekt.

Alleen een doorgaande route wordt gemaakt als verhard pad, de overige paden worden gemaakt met houtsnippers of zijn eenvoudige graspaden.

Om ruimte te bieden aan de educatieve functie voor grotere groepen wordt op een van de percelen een open ruimte gehouden met een tentzeil of andere “natuurlijke” vorm van afdak.

Voor het beheer en onderhoud is het gewenst om op termijn een bescheiden gebouwtje neer te zetten. Naast opslagruimte kan dat gecombineerd worden met een eco -toilet voor bezoekers en mensen die in het voedselbos werken. De vlonders en het gebouwtje worden zo veel mogelijk met hout gemaakt dat vrij komt bij het bosonderhoud (dunnen van het bestaande bos).

Informatie en educatie.

Voor algemene informatie is er een goede link naar de lokale media (krant, radio, televisie). In deze media is al diverse keren aandacht gegeven aan het voedselbos en is er belangstelling om de ontwikkelingen te blijven volgen. Ten behoeve van de informatie over het voedselbos is een website gemaakt waarin achtergrondinformatie en actuele zaken worden opgenomen. Periodiek worden open dagen gehouden en excursies aangeboden waar zowel individueel als groepsgewijs aan deelgenomen kan worden. Voor educatie worden onder andere lesbrieven gemaakt die gebruikt kunnen worden in het basisonderwijs.

Een nader uit te werken plan betreft de adoptie van klassen uit het basisonderwijs door groepen leerlingen van het Lentiz College waar nauw mee samengewerkt wordt.

Participatie.

Er is een groeiende groep vrijwilligers uit Maasland en omgeving die graag wil helpen bij de realisatie en het beheer en onderhoud van het voedselbos.

Het Lentiz college in Maasland (VMBO / MBO) met de gebouwen vrijwel direct naast het voedselbos, is betrokken bij de aanleg en het beheer en onderhoud van het voedselbos. De werkzaamheden om een voedselbos aan te leggen, te beheren en te onderhouden sluiten goed aan bij diverse vakken die op deze (groene) opleiding gegeven worden. Het voedselbos biedt goede mogelijkheden voor praktijkonderwijs. De producten uit het voedselbos kunnen gebruikt worden bij kooklessen.

Bij de aanleg en beheer en onderhoud wordt nadrukkelijk mogelijkheid geboden aan vrijwilligers met een afstand tot de arbeidsmarkt. Binnen het voedselbos is ruimte voor een aantal (5 tot 10) gebruikstuinen voor mensen in de bijstand of vergelijkbare omstandigheden. Deze mensen komen vrijwel nooit in aanmerking voor een kavel op een volkstuincomplex terwijl het voor een zinvolle tijdbesteding en besparing van kosten van voedsel juist wel van belang is dat deze voorziening beschikbaar is. Zij krijgen deskundige hulp bij de aanleg en het gebruik van de tuin.

Ontwerp en indicatie nieuwe beplanting

Het ontwerp van de twee zuidelijke percelen is afgestemd op de nog aanwezige beplanting, waarbij de open ruimten worden gebruikt voor nieuwe voedselbos beplanting. Op het middelste perceel is een open ruimte voorzien waar groepen ontvangen kunnen worden en op termijn een gebouwtje kan komen. Het voedselbos is toegankelijk via vlonders over de sloten en eenvoudige paden die alle onderdelen verbinden.

Het noordelijke perceel krijgt een rationele inrichting en door uitbreiding van het water op de grens met de nieuwe bouwlocatie ontstaat een mooie overgang tussen de bouwlocatie en het voedselbos.

Hoe gaan we het voedselbos realiseren en beheren

Voor de realisatie en behDit laatste deel van het projectplan gaat over de wijze waarop we het voedselbos en de activiteiten daaromheen gaan realiseren, hoe we straks het beheer en onderhoud gaan doen en hoe we op langere termijn blijven werken aan informatie, educatie en participatie.

De organisatie.

Het bestuur van de stichting bestaat uit

  • Eva Langelaan                 secretaris 
  • Michiel Engelberts          penningmeester
  • Kees van der Vaart         voorzitter

De stichting heeft de ANBI status.

Bij de Stichting heeft zich, kort na de oprichting, al een flink aantal vrijwilligers gemeld die mee willen werken aan de realisatie en het beheer van het voedselbos. Naarmate de plannen voor het voedselbos concreter worden en de uitvoering start zal het aantal vrijwilligers zeker toenemen. De intentie is om voor de diverse onderdelen van het project, zoals beheer en onderhoud, monitoring, informatie en educatie, oogst en benutting van de oogst, werkgroepen te vormen.

Bij de uitwerking van het plan wordt samengewerkt met Jelle Fekkes van bureau Landscape -Foodscape. Jelle heeft ruime ervaring met het ontwerpen en beheren van voedselbossen.

De uitwerking van het plan vindt plaats in goed overleg met Staatsbosbeheer, de gemeente Midden Delfland, het Hoogheemraadschap van Delfland en de projectontwikkelaar van de naastgelegen bouwlocatie.

In geval van specifieke vragen is er een directe lijn naar de Stichting Voedselbosbouw Nederland en de andere deelnemers aan de Greendeal Voedselbosbouw.

Het Lentiz college dat diverse groene opleidingen heeft op haar locatie in Maasland is aangehaakt bij dit project. Zij gebruiken het voedselbos als praktijk project binnen hun opleidingen en dragen bij aan het onderdeel educatie richting basisscholen. Een nader uit te werken onderdeel van de bijdrage aan de educatie is dat groepjes leerlingen van Lentiz een groep van een basisschool “adopteren” en gedurende langere tijd de informatie over het voedselbos en verwante onderwerpen naar de groep verzorgen. De voorzitter van de Stichting Voedselbos Maasland is tevens voorzitter van de Stichting Klein maar Dapper (hulp aan mensen met problemen). Daardoor zijn er goede contacten met de doelgroep van vrijwilligers met een afstand tot de arbeidsmarkt en potentiële gebruikers van de tuintjes binnen het voedselbos. Er zijn ook directe contacten met de voedselbank en de afdeling Werk en Inkomen van de gemeente.

De overeenkomst voor het gebruik van de grond.

De percelen waar het voedselbos komt zijn in eigendom bij Staatsbosbeheer. Er is een gebruiksovereenkomst gesloten tussen Staatsbosbeheer en de Stichting voor gebruik van de grond. Staatsbosbeheer is blij met het plan voor het voedselbos en stelt de grond om niet beschikbaar en betaalt ook de polderlasten. De Stichting hoeft geen pacht te betalen, de stichting is wel verantwoordelijk voor het slootonderhoud.

Voorafgaand aan de uitvoering van het plan is de instemming van Staatsbosbeheer nodig, dat geldt voor het ruimtelijk ontwerp en voor het (nog op te stellen) beplantingsplan. Gebruik van invasieve exoten is nadrukkelijk uitgesloten. Gezien het gevoerde vooroverleg wordt verwacht dat Staatsbosbeheer in stemt met de plannen.

Vergunningen

Voor de aanleg van het voedselbos zijn een kapvergunning nodig om (achterstallig) bosonderhoud uit te voeren en een omgevingsvergunning voor de aanleg van paden, vlonders, water en een gebouwtje.

De kapvergunning is inmiddels verleend, de omgevingsvergunning voor alle voorzieningen met uitzondering van een gebouwtje is in behandeling bij de gemeente. De vergunning voor een gebouwtje wordt op een later moment aangevraagd, dat vraagt meer voorbereiding.

Uitvoering van de werkzaamheden voor aanleg van het voedselbos

De uitvoering van het werk word zo veel mogelijk met vrijwilligers gedaan.

Dit betreft met name grote delen van het achterstallig bosonderhoud, het verwijderen van de sterk woekerende bramen, het planten van bomen en struiken. Informatie en educatie en onderdelen zoals het uitwerken van lesbrieven wordt ook door vrijwilligers gedaan.

Voor het inkorten van enkele grote bomen, het graven van water, het maken van verharde paden en verhardingen, het aanbrengen van vlonders en een dam met duiker wordt een lokale aannemer ingeschakeld.

Beheer en onderhoud

Het beheer en onderhoud van het voedselbos wordt, met uitzondering van het jaarlijkse slootonderhoud van de scheidingssloten volledig door vrijwilligers uitgevoerd.

Uitgangspunt bij beheer en onderhoud is dat zo weinig mogelijk wordt ingegrepen in de ontwikkeling. Met name voor het onder controle houden van de groei van bramen zal dat uitgangspunt moeilijk zijn. Vooral de eerste jaren moeten de bramen worden afgeremd om de groei van andere soorten mogelijk te maken.

Het slootonderhoud is een te omvangrijke klus om dat handmatig te doen, dat wordt uitbesteed aan een lokale aannemer.

Oogst en gebruik van de oogst

De eerste jaren na aanplant zal de oogst nog beperkt zijn, na enkele jaren neemt dat vervolgens relatief snel toe. De stichting is voornemens om hetzelfde plukbeleid te hanteren als Staatsbosbeheer. Bezoekers mogen een kleine hoeveelheid plukken om te proeven, grotere hoeveelheden plukken / oogsten is niet toegestaan.

De oogst die niet door bezoekers en / of vogels en andere dieren is opgegeten (er worden, mogelijk met uitzondering van zeer specifieke gevallen, geen maatregelen getroffen om vraat door dieren tegen te gaan) wordt zoveel mogelijk lokaal gebruikt. Dat kunnen lokale restaurants zijn of mogelijk ook “vrienden van het voedselbos” die een pluk abonnement kunnen kopen.

Monitoring

Voor de start van de uitvoering van het voedselbos zal zowel de aanwezige flora als de aanwezige fauna worden opgenomen. De monitoring wordt vervolgens periodiek herhaald om het effect van de aanleg van het voedselbos op de flora en de fauna te volgen. De monitoring vindt plaats door deskundige vrijwilligers.

Een apart onderdeel van de monitoring is het volgen van de ontwikkeling van de oogst.

Planning

De planning is er op gericht om winter 2021 / 2022 het achterstallige bosonderhoud uit te voeren en te beginnen met het terugdringen van de woekerende bramen. Voor grondwerk ten behoeve van de aanleg van sloten en een waterpartij en aanleg van paden is het gebied in de winter te nat, dat is gepland na het broedseizoen, voorzomer 2022. Het plantwerk volgt dan hoofdzakelijk winter 2022 / 2023.

Indien mogelijk wordt in februari / maart 2022 aan de noord-oost zijde van het gebied vast een stevige windsingel aangeplant zodat de voedselbos beplanting die een jaar later wordt aangeplant eerder beschutting heeft tegen de koude noord-oosten wind.

De aanplant van een voedselbos beslaat altijd meer plantseizoenen. Sommige soorten kunnen pas geplant worden als er meer beschutting is, anderen hebben schaduw nodig en soms is ook symbiose tussen verschillende soorten van belang. De afronding van de aanleg is daardoor niet strak af te grenzen van het beheer en onderhoud. De planning is dat de aanlegfase in hoofdzaak na plantseizoen  2023 / 2024 is afgerond.

Communicatie is een continu activiteit en parallel aan de aanleg van het voedselbos start ook de opmaak en productie van educatie materiaal. Samengevat is de planning als volgt.

Bosonderhoud en woekerende bramen                  winter 2021/ 2022
Graven sloten, maken paden en vlonders    zomer 2022
Aanplanten windsingel  februari / maart 2022
Aanplanten voedselbos winter 2022/ 2023 en winter 2023/2024
Monitoring (nulmeting)  winter / voorjaar / zomer 2022
Communicatie en informatie       reeds gestart, continu activiteit
Voorbereiding materiaal educatie winter / voorjaar 2022
Start educatie   voorjaar / zomer 2022
Participatie  reeds gestart, continu activiteit
Realisatie gebouwtjepm
De kosten en de dekking

Op basis van ervaringscijfers en afhankelijk van de intensiteit van de inrichting wordt verwacht dat een bedrag van € 67.500 nodig is voor de aanleg van het voedselbos.

Stichtingskosten, leges enz  €  2.500
Plankosten (ontwerp, beplantingsplan, bestek) € 7.500
Achterstallig onderhoud beplanting€  5.000
Grondwerk € 10.000
Paden en vlonders     € 10.000
Aankoop beplanting   € 15.000
Materiaal informatie, educatie, web site € 2.500
Onderhoudsmateriaal € 2.500
Ruimte voor educatie / beheer p.m.
Totaal € 55.000

De jaarlijkse kosten van beheer en onderhoud (overwegend eigen werkzaamheid) worden geraamd op enkele duizenden euro’s per jaar.

Voor de dekking van de kosten worden eigen middelen van het bestuur van de Stichting ingezet, is door de Lions club een bijdrage toegezegd en worden aanvragen gedaan bij het Fonds 1818, Fonds de Bonnen, VoordeBuurt Fonds, Ridderlijke Duitse Orde, gemeente Midden Delfland en provincie Zuid Holland.

Voor de dekking van de jaarlijkse kosten wordt een actie gestart om tegen betaling “vriend van het Voedselbos Maasland” te worden.

Bij de financiering wordt geen rekening gehouden met inkomsten uit verkoop van de oogst uit het voedselbos. Het project heeft niet als primair doel om financieel rendabel te worden. Uiteraard zal de oogst voor zover die niet door “vrienden van het voedselbos” of andere bezoekers wordt geoogst wel op een zinvolle wijze gebruikt worden, in het lokale netwerk zitten diverse restaurants.

Tenslotte

We zijn blij dat Staatsbosbeheer en veel andere organisaties en personen ons enthousiasme delen om in Maasland op de door ons voorgestelde locatie een voedselbos te realiseren. We merken veel enthousiasme naar aanleiding van aandacht voor het voedselbos in de media en er is al een flinke groep vrijwilligers die helpt bij de aanleg en het beheer. We hebben er geweldig veel zin in om dit mooie en zinvolle project te realiseren als een levend voorbeeld van een duurzaam bos met een meervoudige functie en een andere manier van productie van voedsel.

En uiteraard hopen en verwachten wij dat dit project, dat met zoveel actuele thema’s verbonden is en bij draagt aan maatschappelijke cohesie, voldoende financiële steun krijgt.