Eind 2020 is het idee voor een voedselbos in Maasland ontstaan, eind 2021 is de Stichting Voedselbos Maasland opgericht en is gestart met de eerste werkzaamheden in het bos. Eind 2022 past dus goed in deze reeks om te rapporteren over de voortgang.

De uitgevoerde werken.

Voedselbos Maasland wordt aangelegd op een drietal percelen waar rond 1990 bos is aangeplant. Door de essentaksterfte, een landelijk voorkomende ziekte in de essen, zijn er flinke gaten gevallen in de beplanting. Die worden opgevuld met bomen en struiken die goed in een voedselbos passen.

De eerste maanden van 2022 is achterstallig bosonderhoud uitgevoerd zoals terug zetten van een aantal grote wilgen waar veel dood hout in zat en weghalen van scheef gewaaide bomen die door het eerder weghalen van zieke essen vol op de wind waren gekomen. Het afkomende dikkere hout is deels opgeslagen om vlonders over de sloten van te maken, deels om paddenstoelen op te kweken en deels verwerkt in houtrillen. Van de takken zijn houtsnippers gemaakt die gebruikt zijn om paden te maken in het bos.

Veruit de meeste tijd, honderden uren, is gewerkt aan het verwijderen van de enorme hoeveelheid bramen in grote delen van de bosvakken. Zonder deze ingreep zouden de percelen binnen enkele jaren volledig zijn overwoekerd met bramen waardoor de aanplant en groei van andere bomen en struiken kansloos wordt. Op enkele geschikte plaatsen blijven de bramen staan, de rest van het gebied is min of meer vrij van bramen. Jaarlijks moeten percelen wel nagelopen worden want de bramen blijven nog lang terug komen.

In maart 2022 zijn de eerste bomen en struiken geplant. Het aantal bomen en struiken was beperkt, maar het was na het verwijderen van bomen en bramen wel de eerste actie om het voedselbos op te gaan bouwen. Met flinke belangstelling van sponsors en partners zijn ongeveer 500 bomen en struiken de grond in gegaan, overwegend fruitbomen en diverse soorten bessen.

De daarop volgende droogste en warmste zomer van de afgelopen decennia was een uitdaging voor de aanplant, maar het lijkt er op dat de meeste bomen en struiken dit overleefd hebben. Gegroeid zijn ze niet of nauwelijks maar dat komt wel.

In de voorzomer is ook gestart met het kweken van diverse soorten paddenstoelen, zowel op bedden in het bos als op het gezaagde hout. De eerste oesterzwammen zijn al geoogst.

Afdeling Delfland van het KNNV stelde een rapport op met daarin de nulmeting van de flora in het voedselbos. Een bevriende vogelaar en andere vrijwilligers deden periodieke opnames van de vogels en vlinders in het gebied (zie waarneming.nl, locatie Maasland-voedselbos).
Vastleggen van deze informatie is van belang om de ontwikkeling van de flora en fauna (biodiversiteit) te kunnen volgen.

Nadat de gemeente in juli 2022 een omgevingsvergunning heeft afgegeven zijn vlonders over de sloten gemaakt. Gefundeerd op oude betonplaten van de naastgelegen boerderij die afgebrokenwordt, met liggers van bomen uit het bos en met een dek van onbewerkt inlands larixhout is dat een mooi voorbeeld van hergebruik en “eerlijke” materialen.

Vervolgens is ook het meest ingrijpende werk uitgevoerd. Het graven van waterpartijen en sloten op een van de percelen, het maken van natuurvriendelijke oevers langs de bestaande sloten en het aanleggen van een verhard pad en een verharde open plek in het bos. De waterpartij, de sloten en de natuurvriendelijke oevers zorgen voor een flinke toename van de biodiversiteit. Het verharde pad maakt het voedselbos ook toegankelijk voor mensen met een beperking en voor kinderwagens. De verharde plek in het bos is nuttig om grotere groepen te kunnen ontvangen en daar komt ook een gebouwtje voor educatie, opslag en een toiletvoorziening.

Door een bevriende architect wordt een ontwerp gemaakt voor een gebouwtje in het Voedselbos. Dat gebouw is van belang voor de voorlichting, voor beheer en onderhoud, opslag van materiaal en biedt ruimte voor een bio toilet.

Het wordt een in omvang bescheiden gebouw, ongeveer 30 m2, maar het moet wel een bij het voedselbos en de natuur passend gebouw worden. Door de uitgangspunten van biofilic design te gebruiken willen we een goed ingepast functioneel gebouw neer zetten.

De geplande werken.

Voor de komende tijd, tot en met voorjaar 2023, staan diverse werken op de planning. Uiteraard een tweede ronde van aanplant van bomen en struiken. De open plekken waar het afgelopen jaar de bramen zijn weggehaald worden deels opgevuld met nieuwe aanplant. Jelle Fekkes van bureau Landscape Foodscape maakt daar een plan voor.

Op het perceel waar het grotere grondwerk recent is uitgevoerd wordt waarschijnlijk alleen aan de oostkant een windsingel aangeplant. De delen waar de grond uit de waterpartij en de sloten is verwerkt worden nog niet ingeplant, de grond moet eerst weer wat “zetten” en tot rust komen. Die delen worden ingezaaid met een geschikt bloemenmengsel. Dat helpt bij het herstel van de structuur van de grond en is goed voor insecten, vlinders, bijen en vogels. De schouwpaden, onderhoudsstroken langs de sloten, worden ingezaaid met een kruidenrijk grasmengsel en er worden op dit perceel ook paden en vlonders gemaakt.

Op enkele delen van percelen waar we afgelopen jaar niet aan toegekomen zijn worden de bramen weggehaald en het hele voedselbos wordt nagelopen op bramen die weer zijn opgekomen.

Voor de iets langere termijn staat de bouw van een gebouwtje op de planning en ook voorzieningen voor wilde bijen. Naast de bekende bijenhotels gaan we vooral voorzieningen op de grond en in de bodem maken. Veruit het grootste deel van de wilde bijen maakt nestplekken in de grond of op de grond liggend steenafval, hout enzovoort.

En dan is er ook nog het terugkerend onderhoud van paden, schouwpaden, sloten en slootkanten. Door de realisatie van extra paden en water is dat inmiddels een aanzienlijke lengte die natuur- en milieuvriendelijk onderhouden wordt.

Netwerk en overleg.

Het netwerk rond het Voedselbos Maasland is na de start van het project weer verder uitgebreid en het overleg met diverse partijen is geïntensiveerd.

De groep actieve vrijwilligers / belangstellenden is inmiddels gegroeid naar ongeveer 30 personen. Via een app groep, mailberichten en incidenteel bijeenkomsten is deze groep betrokken bij het project en wordt gecommuniceerd over vrijwilligers activiteiten. Na de aanplant in maart waren er relatief weinig werkzaamheden voor de vrijwilligers. In de broedperiode is het werken in het bos zoveel als mogelijk beperkt en activiteiten zoals het grotere grondwerk worden overwegend door een aannemer uitgevoerd.

De komende tijd zal het werk dat door vrijwilligers gedaan kan worden (sterk) toenemen. De verwachting is dat dan ook het aantal vrijwilligers verder toe zal nemen.

Het betrekken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt als vrijwilliger bij het project is bewust nog niet veel energie op gezet. Er was relatief weinig geschikt vrijwilligerswerk en het is ook van belang om direct bij de start van dergelijke inzet goede begeleiding te kunnen geven. Daarvoor moet eerst de interne organisatie van het project goed op gang zijn. Met het toenemen van regulier beheer en onderhoudswerk nemen ook de mogelijkheden toe om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een plek te bieden.

Dat geldt ook voor de beschikbaarheid van gebruikstuinen voor mensen in de bijstand of vergelijkbare omstandigheden. Deze gebruikstuinen komen op het perceel waar recent het grondwerk uitgevoerd is. Het vraagt nog wat tijd voordat de grond daar geschikt is voor gebruikstuinen. Waarschijnlijk kan daar in de loop van 2023 een begin mee gemaakt worden.

In 2022 is een aantal keer overleg geweest met alle scholen in Maasland, drie basisscholen en een opleiding voor “groen” voortgezet onderwijs (Lentiz college). De scholen hebben belangstelling voor het project en gaan daar in hun opleiding / lespakket wat mee doen. Meest concreet resultaat tot nu toe is de Aloysius school waar de groepen 5 en 6 een project doen speciaal gericht op het voedselbos. De groepen 5 en 6 zijn rondgeleid in het Voedselbos en hebben een uitgebreide toelichting gekregen. Er wordt door de kinderen uit deze groepen een interactief vraag en antwoord spel gemaakt met behulp van een flink aantal QR codes die in het voedselbos komen. Bezoekers kunnen daardoor onder andere online informatie over het voedselbos krijgen.

Met de gemeente is overleg gevoerd over de aansluiting van de paden in het voedselbos op de voorzieningen voor fietsers en wandelaars in de omgeving. Ook is overleg gevoerd over een gebouwtje binnen het voedselbos. Een gebouw past niet binnen het vigerende bestemmingsplan, maar met de gemeente is in beginsel overeenstemming bereikt over een tijdelijke vergunning voor 10 jaar. Daarmee wordt de bouw mogelijk en is er een ruime periode beschikbaar om een aanpassing / herziening van het bestemmingsplan te gebruiken om de bestemming definitief te regelen.

Met Hoogheemraadschap is overlegd over de waterhuishouding in het gebied en de wijze waarop het nieuw te realiseren water in de legger van het Hoogheemraadschap komt. De legger bevat regels voor beheer en onderhoud van water en oevers. Het is van belang dat het nieuwe water en de oevers daarbij een goede aanduiding krijgen zodat het (jaarlijkse) onderhoud afgestemd wordt op de natuurwaarden en de sloten en oevers niet tweemaal per jaar volledig geschoond hoeven te worden.

Met de projectontwikkelaar van de naastgelegen woningbouwlocatie is overleg gevoerd over de afstemming tussen het ontwerp van het Voedselbos en het ontwerp van de bouwlocatie. Daarbij gaat het over ontsluiting, waterbeheersing, zichtlijnen en ook over een financiële bijdrage van de ontwikkelaar voor de extra kosten van de inrichting van de zone van het voedselbos die direct aansluit op de bouwlocatie.

Voorlichting en communicatie.

De plantactie in maart 2022 heeft veel publiciteit gekregen, daarna waren er geen activiteiten of gebeurtenissen die zich goed leenden om via de (lokale) media publiciteit te zoeken. Het afronden van de aanleg van water en paden is mogelijk een geschikt moment, maar voor een actie met publiek en mooie foto’s is het een lastig jaargetijde. In ieder geval is de aanplant in begin 2023 een goede aanleiding voor media aandacht.

Uiteraard genereert het voedselbos project van de Aloysius basisschool ook publiciteit, maar dat is bij een beperkter groep dan de lokale media. Daarentegen is de impact wel groter.

In samenwerking met Natuurmonumenten (vanuit het project Rotterdam de Boer op) en met Staatsbosbeheer als grondeigenaar wordt gewerkt aan het maken van publicatieborden.

Financiën.

Het project heeft bijdragen dan wel toezegging van bijdragen ontvangen van de volgende partijen:

• Fonds 1818
• Fonds de Bonnen
• Gemeente Midden Delfland
• Nationaal fonds NME
• Natuur in de stad, Provincie Zuid Holland
• Oranjefonds / Voordebuurt fonds
• Prins Bernard cultuur fonds
• Rotterdam de Boer op / Greenchoice
• Trees for all

Een toezegging van de projectontwikkelaar woningbouw is nog niet definitief.

In totaal is een bedrag van € 67.500,- toegezegd, waarvan een bedrag van € 44.000,- inmiddels is ontvangen.

De uitgaven op het project bedragen per 1 december 2022 een bedrag van € 14.086,09 Daarbij moet opgemerkt worden dat de factuur van de landschapsarchitect / voedselbos adviseur, die ook een deel van de kosten van beplanting heeft voorgeschoten, nog niet binnen is.

Datzelfde geldt voor de factuur van de aannemer die het grondwerk en de aanleg van de paden heeft uitgevoerd. Met name de factuur van de aannemer is een aanzienlijk bedrag.

Overigens is de verwachting dat de beschikbare middelen toereikend zullen zijn om een goed en functioneel voedselbos aan te leggen. In hoeverre daaruit ook alle kosten van een gebouw betaald kunnen worden is nog niet geheel duidelijk.

Ten opzichte van de eerdere planning van de uitgaven in de tijd wordt wel een uitloop verwacht. In een volgende rapportage kan daar meer inzicht in gegeven worden.

Dankwoord.

Voedselbos Maasland bestond twee jaar terug bij de start van het project vooral uit ambities en plannen en heel veel uitdagingen. Nu, twee jaar na het allereerste idee, is het project vol in uitvoering, ligt een flink deel van de uitdagingen achter ons en zijn we goed op weg om de ambities waar te maken. Vrijwel alle randvoorwaarden zijn ingevuld om een mooi en (multi)functioneel voedselbos te realiseren en duurzaam in stand te houden. Een voedselbos dat groeit en dat door te groeien aan waarde wint, waarde voor de natuur, waarde voor het milieu, waarde voor de mensen. Dat is mooi en dat kon en kan alleen maar dankzij Staatsbosbeheer die grond beschikbaar heeft gesteld en vervolgens de inzet en hulp van veel mensen en organisaties.

We zijn er nog niet, en iets wat blijft groeien is (gelukkig) nooit af, maar het is wel een goed moment om iedereen die heeft meegeholpen daarvoor te bedanken. Dank je wel!

Namens het bestuur van Stichting Voedselbos Maasland

Kees van der Vaart,

Voorzitter.

Het afgelopen jaar in beeld