Voortgangsrapportage 2023

Eind 2021 is het project Voedselbos Maasland gestart. Eind 2022 is de eerste voortgangsrapportage opgesteld. Die is positief ontvangen door vrijwilligers, sponsors, stakeholders en andere belangstellenden. We maken daarom ook eind 2023 graag weer een voortgangsrapportage. 

De uitgangssituatie

Voedselbos Maasland wordt aangelegd op een drietal percelen waar rond 1990 bos is aangeplant. Door de essentaksterfte, een landelijk voorkomende ziekte in de essen, zijn er flinke gaten gevallen in de beplanting. Die worden opgevuld met bomen en struiken die goed in een voedselbos passen.

Voortvarende start van de uitvoering

De eerste periode van aanleg in 2022 is achterstallig bosonderhoud uitgevoerd, is honderden uren gewerkt aan het verwijderen van woekerende bramen, zijn de eerste planten de grond in gegaan en is een flink deel van het noodzakelijke grondwerk, graven van water, uitgevoerd. 

De fondswerving, communicatie en uitbreiding van het netwerk en het aantal vrijwilligers hebben veel aandacht gekregen. Benodigde vergunningen zijn aangevraagd en verkregen. Eind 2022 was het project goed op gang gekomen. 

Werkzaamheden in 2023

De eerste maanden van 2023 waren een herhaling van 2022. Met gelukkig een flinke groep vrijwilligers zijn weer honderden uren besteed om ook de laatste grotere oppervlakten in het bos te schonen van bramen. De daarop volgende activiteit leverde minder schrammen en spierpijn op en meer zichtbaar resultaat, in de tweede plantronde zijn weer honderden voedselbos planten de grond in gegaan. Een brede variatie in soorten van walnoot en tamme kastanje tot hazelaar, sechuan peper, japanse gember en daslook. 

De stammen met paddenstoelenkweek die op stapels stonden hebben een mooi beschut plekje gekregen in het bos. De komende jaren kunnen we daar waarschijnlijk eetbare paddenstoelen gaan oogsten.

In het voorjaar is het grondwerk afgemaakt dat eind 2022 niet meer mogelijk was omdat het te nat werd.

En daarna kwam de langste droge periode sinds jaren. Hoewel een natuurlijk voedselbos zich  normaal gesproken zelf in stand kan houden hebben we toch besloten om de jonge aanplant water te gaan geven. Met een pomp en een flinke lengte aan slangen is wekelijks alle jonge aanplant van water voorzien. Dat heeft zeker effect gehad, de uitval bleef beperkt. De groei was ook beperkt, het was vooral een kwestie van overleven. In de nazomer met wat regen kregen we toch nog een onverwachte groeispurt. 

Wat wel bijzonder hard groeide het afgelopen jaar dat waren de brandnetels. Die werden meer dan manshoog. Brandnetels zijn op zich niet verkeerd, ze zorgen voor beschutting van jonge aanplant, ze houden de grond bedekt waardoor die minder uit droogt en ze zijn goed voor insecten en vlinders. Maar onder een dichte massa brandnetels met een hoogte tot 2 meter krijgt jonge aanplant te weinig licht en verstikt. Naast water geven hebben we daarom ook elke paar weken alle jonge planten ruimte en licht gegeven door het afknippen van de brandnetels rond de planten. 

Met het oog op biodiversiteit en zorg voor de wilde bijen, die belangrijk zijn voor bestuiving van veel planten, hebben we een bijenburcht aangelegd. Met gebruik van hout uit het bos, hergebruik van oude dakpannen en drainagebuizen en aangevoerde leem is een fraaie en functionele bijenburcht ontstaan op een mooie zonnige plek. We verwachten dat daar voorjaar 2023 veel verschillende soorten wilde bijen gaan nestelen. Veruit het grootste deel van de wilde bijen maakt nestplekken in de grond of op de grond liggend steenafval, hout enzovoort.

Afgelopen jaar hebben we ook weer vlonders gemaakt over sloten en wandelpaden aangelegd, vooral in de vorm van graspaden. In de open delen van het voedselbos is dat een prima manier om het voedselbos toegankelijk te maken voor beheer en onderhoud en voor bezoekers. 

We hebben ook goede vorderingen gemaakt met het realiseren van een bescheiden, maar wel goed passend gebouw in het voedselbos. Voor voorlichting en educatie, verblijf voor vrijwilligers, een ecotoilet, opslag van materialen, maaimachines en werktuigen is dat een belangrijke voorziening.  Simon Hanemaaijer heeft een schitterend ontwerp gemaakt, gebaseerd op de uitgangspunten van biophilic design. De gemeente heeft ons een brief gestuurd waarin ze planologische medewerking toezeggen. Volgende actie, die inmiddels goed loopt, is het kopen een aanpassen van zeecontainers en het verder uitwerken van constructies en bouwtekeningen zodat de bouwvergunningen aangevraagd kunnen worden.

Gedurende vrijwel het hele jaar is er verder onderhoud uitgevoerd aan paden en natuurvriendelijke oevers en is maaiwerk en slootwerk uitgevoerd. Al het vrijkomende groen bij onderhoud van oevers en sloten en bij maaiwerk wordt afgeruimd. Dat zorgt voor verschraling van de bodem waardoor de variatie aan planten toeneemt. Dat is vervolgens weer goed voor de variatie aan insecten, vlinders en libellen.

Het groen wordt op hopen in het bos gezet die een verblijfplaats vormen voor weer andere diersoorten.  

Geplande werken

Voor de komende tijd, tot en met voorjaar / zomer 2024, staan weer diverse werken op de planning. 

Eind februari / begin maart weer een flinke ronde van aanplant van bomen en struiken. Dit jaar is vooral het noordelijke perceel, waar afgelopen jaar het grondwerk is uitgevoerd, aan de beurt. Op dit perceel is nog maar beperkt oude beplanting aanwezig, dus veel ruimte voor nieuwe aanplant. Jelle Fekkes van bureau Landscape Foodscape heeft daar een plan voor gemaakt. 

Op de percelen waar de afgelopen jaren is geplant zijn vooral op een “organische wijze” de open plekken opgevuld met nieuwe planten. Voor het perceel dat dit jaar aan de beurt is om te planten is een rationeel ontwerp gemaakt met strakke vormen en rechte rijen die nauwkeurig oost – west gesitueerd zijn om het zonlicht maximaal te kunnen benutten voor zowel de hogere bomen als de lagere struiken. 

Met deze andere aanpak laten we zien dat voedselbossen diverse vormen kunnen hebben en geven we ook een voorbeeld van een wijze van aanplant die goed geschikt is om efficiënt te kunnen oogsten.

Uiteraard gaat veel aandacht en tijd naar de realisatie van het gebouw. Het aanpassen van zeecontainers, het aanbrengen van ramen en deuren, is specialistisch werk wat we uitbesteden, maar het aftimmeren en het aanbrengen van het groene dak willen we zo veel mogelijk met eigen vrijwilligers doen. De verwachting is dat het gebouw medio 2024 in het bos staat. En dan is er ook nog het terugkerend onderhoud van beplanting, paden, schouwpaden, sloten en slootkanten. Door de realisatie van extra sloten en water is dat inmiddels een aanzienlijke lengte die natuur- en milieuvriendelijk onderhouden wordt. 

Netwerk en overleg

Het netwerk rond het Voedselbos Maasland is na de start van het project verder uitgebreid en het overleg met diverse partijen is geïntensiveerd. De groep actieve vrijwilligers / belangstellenden is het afgelopen jaar stabiel gebleven op ongeveer 30 personen. Via een app groep, mailberichten en incidenteel bijeenkomsten is deze groep betrokken bij het project en wordt gecommuniceerd over vrijwilligers activiteiten.  De verwachting is dat het aantal actieve vrijwilligers verder toe zal nemen als er ook oogst activiteiten plaats gaan vinden. Afgelopen jaar waren er enkele bomen / struiken waar de eerste vruchten aan kwamen, de komende jaren zal dat (sterk) toenemen. 

Opmerkelijk was het aantal vragen om informatie / overleg vanuit andere initiatieven om voedselbossen aan te leggen. Er waren bezoeken aan het voedselbos en er is informatie gedeeld met initiatief nemers uit De Lier, Pijnacker en Rhoon.

Met de gemeente (afdeling werk en inkomen en maatschappelijk team) is gesproken over het betrekken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van gebruikstuinen voor mensen in de bijstand of vergelijkbare omstandigheden. De gemeente staat hier positief in en gezamenlijk werken we uit hoe dit vorm kan krijgen. Ondertussen houden we beiden in de gaten of er concrete belangstelling is, bij voorkeur werken we hier “learning by doing” aan.  

In 2023 is het overleg met de scholen in Maasland, drie basisscholen en een opleiding voor “groen” voortgezet onderwijs (Lentiz college), voortgezet. Meest concreet resultaat tot nu toe is de Aloysius school waar de groepen 5 en 6 een project hebben gedaan speciaal gericht op het voedselbos. De groepen 5 en 6 zijn rondgeleid in het Voedselbos en hebben een uitgebreide toelichting gekregen. Door de kinderen uit deze groepen is een interactieve informatie gemaakt met behulp van een flink aantal QR codes die in het voedselbos zijn opgehangen. Bezoekers kunnen daardoor online informatie over planten en dieren in het voedselbos krijgen.      

Het overleg met de gemeente, het Hoogheemraadschap en de projectontwikkelaar van het naastgelegen woningbouwproject is in 2023 voortgezet. Dat leidde tot diverse concrete resultaten:

• De gemeente heeft schriftelijk ingestemd met de realisatie van een gebouwtje in het voedselbos. 
• Met de gemeente en het Hoogheemraadschap is een overeenkomst gesloten om een deel van het extra water in het voedselbos tevens te gebruiken als extra waterberging die vereist is in verband met de bouw van een tijdelijke huisvesting voor vluchtelingen. 
• De projectontwikkelaar heeft definitief een bijdrage in de kosten van het voedselbos toegezegd.
• In overleg met de projectontwikkelaar en een naastgelegen grondeigenaar is een vervangende toegang gemaakt naar het voedselbos omdat door de bouwlocatie het oorspronkelijke pad niet meer gebruikt kon worden. 

Ook in 2024 zal het overleg met betrokken partijen worden voortgezet. Er zijn diverse raakvlakken die aandacht vragen en die mogelijkheden bieden om extra kwaliteit aan het gebied toe te voegen.

Voorlichting en communicatie

Het voedselbos heeft nog steeds veel publieke belangstelling, het aantal wandelaars / bezoekers is het afgelopen jaar sterk toegenomen. Het project van de Aloysius basisschool, met informatie via QR codes trok veel ouders met kinderen naar het voedselbos.

Ook de media besteden aandacht aan het project, met onder andere een artikel over de bijenburcht die in het voedselbos is aangelegd.  Medio 2023 zijn toegangsborden en informatieborden geplaatst. De uitvoering daarvan, uitgefreesde en gebrande letters en figuren in hout, past goed bij de intentie om natuurlijke materialen te gebruiken. 

Financiën.

Het project heeft bijdragen dan wel toezegging van bijdragen ontvangen van de volgende partijen:

• Fonds 1818
• Fonds de Bonnen
• Gemeente Midden Delfland
• Nationaal fonds NME 
• Natuur in de stad, Provincie Zuid Holland
• Oranjefonds / Voordebuurt fonds
• Prins Bernard cultuur fonds
• Rotterdam de Boer op / Greenchoice
• Trees for all
• Projectontwikkelaar woningbouw
• Sport en Spel Maasland

In totaal is een bedrag van € 87.500,- toegezegd, waarvan een bedrag van € 55.000,- inmiddels is ontvangen.

De uitgaven op het project zijn per 31 december 2023 een bedrag van afgerond € 41.000,-. 

De verwachting is dat de beschikbare middelen toereikend zullen zijn om een goed en functioneel voedselbos aan te leggen. In hoeverre daaruit ook alle kosten van een gebouw betaald kunnen worden is nog niet geheel duidelijk. 
Ten opzichte van de oorspronkelijke planning is het project wel uitgelopen in tijd. De verwachting was dat eind 2023 de inrichting grotendeels gereed zou zijn, maar dat is niet haalbaar gebleken. Het grondwerk vroeg meer tijd dan was voorzien waardoor in een deel van het gebied pas voorjaar 2024 gestart kan worden met de aanplant. Het overleg en de voorbereiding om een gebouwtje neer te zetten vroeg veel tijd. En een project dat zo veel mogelijk draait op vrijwilligers voor advisering en uitvoering is per definitie lastiger te plannen en te bewaken dan een commercieel project.
Ondanks dat is er veel en goed werk verzet, is het project goed gevorderd en zijn ook onvoorziene onderdelen zoals een bijenburcht gerealiseerd.  

Dankwoord

Het is geen gemakzucht, maar ik gebruik grotendeels dezelfde woorden als in de eerdere voortgangsrapportage. Die passen nog bijzonder goed.

Voedselbos Maasland bestond bij de start van het project vooral uit ambities en plannen en heel veel uitdagingen. Nu, drie jaar na het allereerste idee, is een groot deel van het project uitgevoerd en liggen er concrete plannen voor de rest van de uitvoering. Een flink deel van de uitdagingen ligt achter ons en we zijn goed op weg om de ambities waar te maken. Vrijwel alle randvoorwaarden zijn ingevuld om een mooi en (multi)functioneel voedselbos te realiseren en duurzaam in stand te houden. Een voedselbos dat groeit en dat door te groeien aan waarde wint, waarde voor de natuur, waarde voor het milieu, waarde voor de mensen.  Dat is mooi en dat kon en kan alleen maar dankzij Staatsbosbeheer die grond beschikbaar heeft gesteld en vervolgens de inzet en hulp van veel mensen en organisaties. 
We zijn er nog niet, en iets wat blijft groeien is (gelukkig) nooit af, maar het is wel een goed moment om iedereen die heeft meegeholpen daarvoor te bedanken. Dank je wel!

Namens het bestuur van Stichting Voedselbos Maasland

Kees van der Vaart,
Voorzitter